H εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης τον Οκτώβριο του 1922

1) Η κα­τα­νό­η­ση της Μι­κρα­σι­α­τι­κής Κα­τα­στρο­φής

Η ασύλ­λη­πτης έκτα­σης, τρο­με­ρή Μι­κρα­σι­α­τι­κή Κα­τα­στρο­φή έχει απω­θη­θεί και πα­ρα­μέ­νει σή­με­ρα ως ανοι­κτό τραύ­μα στο συλ­λο­γι­κό μας υ­πο­συ­νεί­δη­το. Λί­γο γνω­στά εί­ναι τα δρα­μα­τι­κά γε­γο­νό­τα του Αυ­γού­στου του 1922. Κυ­ρι­ο­λε­κτι­κά άγνω­στα πα­ρα­μέ­νουν, ό­μως, τα γε­γο­νό­τα τα σχε­τι­κά με την εγ­κα­τά­λει­ψη και εκ­κέ­νω­ση της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης τον Ο­κτώ­βριο του 1922.

Η Ανα­το­λι­κή Θρά­κη απο­τε­λού­σε την κύ­ρια ε­στί­α του θρα­κι­κού Ελ­λη­νι­σμού και ήταν προ­αύ­λιο της Κων­σταν­τι­νού­πο­λης. Η Ανα­το­λι­κή Θρά­κη βρι­σκό­ταν υ­πό ελ­λη­νι­κή δι­οί­κη­ση από τον Ι­ού­λιο του 1920 και εί­χε εν­σω­μα­τω­θεί στο ελ­λη­νι­κό κρά­τος από τον Σε­πτέμ­βριο του ίδιου έτους, με­τά την υ­πο­γρα­φή της Συν­θή­κης των Σε­βρών. Σή­με­ρα, η απώ­λεια της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης θε­ω­ρεί­ται ό­τι συμ­πί­πτει με τη Μι­κρα­σι­α­τι­κή Κα­τα­στρο­φή, στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ό­μως εί­ναι απο­τέ­λε­σμα και επα­κό­λου­θό της. ίσως εί­ναι και­ρός να μι­λή­σου­με και για τη Θρα­κι­κή Κα­τα­στρο­φή, η ο­ποί­α πα­ρα­μέ­νει άγνω­στη, ανε­ξή­γη­τη και ου­σι­α­στι­κά αδι­και­ο­λό­γη­τη. Εί­ναι σκό­πι­μο να γνω­ρί­ζου­με τις συν­θή­κες και τις δι­ερ­γα­σί­ες κά­τω από τις ο­ποί­ες συ­νέ­βη­σαν τα γε­γο­νό­τα ε­κεί­να. Και αυ­τό το λέ­ω με τη συ­ναί­σθη­ση ό­τι ανά­λο­γες συν­θή­κες συ­νε­χί­ζουν να υ­πάρ­χουν και σή­με­ρα. Πρό­κει­ται για την άνι­ση δι­πλω­μα­τί­α που ε­φαρ­μό­ζε­ται στις ε­τε­ρο­βα­ρείς σχέ­σεις μας με τους ισχυ­ρούς προ­στά­τες, που εί­μα­στε υ­πο­χρε­ω­μέ­νοι να ανα­ζη­τού­με.

Ο­πωσ­δή­πο­τε, αν η Μι­κρα­σι­α­τι­κή Κα­τα­στρο­φή ο­φεί­λε­ται σε δυ­σμε­νείς αν­τι­κει­με­νι­κές συν­θή­κες, αυ­τό δεν εί­ναι βέ­βαι­ο ό­τι ισχύ­ει για την αν­τί­στοι­χη κα­τα­στρο­φή στη Θρά­κη.

Τη δρα­μα­τι­κή αυ­τή πε­ρί­ο­δο της ιστο­ρί­ας μας την δι­α­χει­ρί­στη­καν από την πλευ­ρά μας ο ι­ε­ρο­φάν­της της Με­γά­λης Ι­δέ­ας Ε­λευ­θέ­ριος Βε­νι­ζέ­λος και οι αν­τί­πα­λοι και δι­ά­δο­χοί του. Απέ­τυ­χαν και οι δύ­ο. Ο Βε­νι­ζέ­λος για­τί γνώ­ρι­ζε τις  δυ­σμε­νείς αν­τι­κει­με­νι­κές συν­θή­κες και τις αγνό­η­σε και οι δι­ά­δο­χοί του για­τί δεν τις γνώ­ρι­ζαν, αλ­λά συ­νέ­χι­σαν την πο­λι­τι­κή του προ­κα­τό­χου τους.  ένα από τα αί­τια και  συ­νέ­πεια, βέ­βαι­α, της απο­τυ­χί­ας τους ήταν το να πο­λε­μά κα­τά πε­ρί­πτω­ση η μι­σή Ελ­λά­δα σε κά­θε φά­ση του αγώ­να, που ήταν ο κρι­σι­μό­τε­ρος της σύγ­χρο­νης ιστο­ρί­ας μας.

Οι δυ­σμε­νείς συν­θή­κες στις ο­ποί­ες ανα­φερ­θή­κα­με δεν έχουν ερ­μη­νευ­θεί ακό­μη. Συν­τε­λούν έτσι, μα­ζί με άλ­λους πα­ρά­γον­τες, στο να στε­ρού­με­θα ε­θνι­κής συ­ναί­νε­σης, ώ­στε να συ­νε­χί­ζε­ται με κά­ποι­ες μορ­φές ο ε­θνι­κός δι­χα­σμός μέ­χρι τις μέ­ρες μας. Η σύγ­χυ­ση που συ­νε­χί­ζει να επι­κρα­τεί δεν επι­τρέ­πει στους Έλ­λη­νες να αξι­ο­λο­γή­σουν τα γε­γο­νό­τα, αλ­λά και να συ­νει­δη­το­ποι­ή­σουν πραγ­μα­τι­κό­τη­τες θε­με­λι­ώ­δεις για την ταυ­τό­τη­τα και την αυ­το­γνω­σί­α τους. Έτσι, πα­ρα­μέ­νουν άγνω­στες οι πραγ­μα­τι­κό­τη­τες της καθ’ ημάς Ανα­το­λής, ε­νώ δεν μπο­ρεί να αξι­ο­λο­γη­θεί το ό­τι το νέ­ο Ελ­λη­νι­κό Κρά­τος ι­δρύ­θη­κε στις πα­ρυ­φές του τό­τε Ελ­λη­νι­σμού. Ανά­λο­γη εί­ναι και η άγνοι­α που επι­κρα­τεί σχε­τι­κά με την Τουρ­κί­α και τις μα­κρο­ϊ­στο­ρι­κές συ­νέ­πει­ες της Μι­κρα­σι­α­τι­κής Κα­τα­στρο­φής. Πλή­ρης εί­ναι σή­με­ρα η αδι­α­φο­ρί­α μας σχε­τι­κά με την με­τάλ­λα­ξη της Τουρ­κί­ας σε χώ­ρα του Αι­γαίου και την πα­ράλ­λη­λη επι­θυ­μί­α της να γί­νει μέ­λος της ΕΕ, πράγ­μα που εί­ναι αναγ­καί­ο να με­λε­τή­σου­με για να χα­ρά­ξου­με μια πο­λι­τι­κή.

Υ­πάρ­χει και η ι­δε­ο­λο­γι­κή μας σύγ­χυ­ση. Για να μην κου­ρά­σω, θα σας δώ­σω ένα πα­ρά­δειγ­μα. Η Συν­θή­κη των Σε­βρών θε­ω­ρεί­ται σή­με­ρα ως εκ­δή­λω­ση ιμ­πε­ρι­α­λι­στι­κής βου­λι­μί­ας, και έτσι εί­ναι σε ό,τι αφο­ρά τα συμ­φέ­ρον­τα των τό­τε συμ­μά­χων μας. Ω­στό­σο, μί­α απλή ανά­λυ­ση των δε­δο­μέ­νων αρ­κεί για να δεί­ξει ό­τι η δι­ά­λυ­ση της Ο­θω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας ήταν μια μοι­ρα­σιά στην ο­ποί­α οι Ρω­μη­οί της πά­λαι πο­τέ Ελ­λη­νι­κής Ανα­το­λής ε­δι­και­ούν­το και πή­ραν ένα με­ρί­διο. Το με­ρί­διο των Ρω­μη­ών στη Συν­θή­κη των Σε­βρών αν­τι­στοι­χού­σε στο 7% των ε­δα­φών της ση­με­ρι­νής Τουρ­κι­κής Δη­μο­κρα­τί­ας, ε­νώ οι ίδιοι, με τους πιο συν­τη­ρη­τι­κούς υ­πο­λο­γι­σμούς απο­τε­λού­σαν το 13% του συ­νο­λι­κού πλη­θυ­σμού. Τε­λι­κώς βέ­βαι­α δεν έλα­βαν τί­πο­τε και έγι­ναν πρό­σφυ­γες.

Ας επα­νέλ­θου­με ό­μως στη Θρά­κη του 1922 για να αφη­γη­θού­με μια ακό­μη ιστο­ρί­α κα­τα­στρο­φής.

2) Οι Σύμ­μα­χοι απο­φα­σί­ζουν και οι Έλ­λη­νες απο­δέ­χον­ται

Η κα­τάρ­ρευ­ση του ελ­λη­νι­κού με­τώ­που στη Μι­κρά ασί­α τον Αύ­γου­στο του 1922 δεν άφη­σε μό­νο τους ελ­λη­νι­κούς πλη­θυ­σμούς απρο­στά­τευ­τους. Η Με­γά­λη Βρε­τα­νί­α, η άτυ­πη και δι­στα­κτι­κή σύμ­μα­χος των Ελ­λή­νων, έμει­νε τό­τε χω­ρίς την προ­στα­τευ­τι­κή ασπί­δα του Ελ­λη­νι­κού Στρα­τού. Αφού ο Ελ­λη­νι­κός Στρα­τός στη Μι­κρά ασί­α κά­λυ­πτε τα Στε­νά, την Κων­σταν­τι­νού­πο­λη και την ου­δέ­τε­ρη ζώ­νη που κα­τεί­χαν οι Σύμ­μα­χοι στις ακτές της Προ­πον­τί­δας.

Η άφι­ξη του Κε­μάλ στη Σμύρ­νη, στις 31 Αυ­γού­στου 1922, σή­μα­νε και την εκ­δή­λω­ση έν­το­νης κρί­σης με­τα­ξύ της Τουρ­κί­ας και της Με­γά­λης Βρε­τα­νί­ας, αλ­λά και με­τα­ξύ Με­γά­λης Βρε­τα­νί­ας και Γαλ­λί­ας. Την κρί­ση πυ­ρο­δό­τη­σε η δή­λω­ση του Κε­μάλ ό­τι μό­νο η πα­ρα­χώ­ρη­ση της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης στην Τουρ­κί­α θα απέ­τρε­πε τη σύγ­κρου­σή της με τους Συμ­μά­χους.

Με­τά την απαί­τη­ση του Κε­μάλ, η Με­γά­λη Βρε­τα­νί­α φά­νη­κε να σχε­διά­ζει την ανα­συγ­κρό­τη­ση του Ελ­λη­νι­κού Στρα­τού. Εί­ναι γε­γο­νός ό­τι η κυ­βέρ­νη­ση του Λόϋδ Τζώρτζ, με πρω­το­στα­τούν­τα τον Ου­ίν­στον Τσώρ­τσιλ, ε­τοι­μα­ζό­ταν για πο­λε­μι­κή σύγ­κρου­ση με την κε­μα­λι­κή Τουρ­κί­α. Αν­τί­θε­τα, οι Γάλ­λοι τους ο­ποί­ους ανη­συ­χού­σε η ελ­λη­νο­αγ­γλι­κή συ­νερ­γα­σί­α στην Εγ­γύς Ανα­το­λή, απέ­συ­ραν τα στρα­τεύ­μα­τά τους από το ασι­α­τι­κό τμή­μα της ου­δέ­τε­ρης ζώ­νης την ο­ποί­α απει­λού­σε ο Κε­μάλ.

 Η Γαλ­λί­α δι­α­χώ­ρι­σε τη θέ­ση της και υ­πο­στή­ρι­ξε την απαί­τη­ση των Τούρ­κων για προ­σάρ­τη­ση στην Τουρ­κί­α της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης και των Στε­νών, που οι Τούρ­κοι θα ου­δε­τε­ρο­ποι­ού­σαν.

Ω­στό­σο, η δι­ά­στα­ση στις γνώ­μες των Βρε­τα­νών ι­θυ­νόν­των και η απρο­θυ­μί­α της αγ­γλι­κής κοι­νής γνώ­μης και των αποι­κι­ών για πο­λε­μι­κή εμ­πλο­κή με τους Τούρ­κους, ανάγ­κα­σαν την κυ­βέρ­νη­ση του Λόϋδ Τζώρτζ να επι­δι­ώ­ξει συ­νεν­νό­η­ση με την Τουρ­κί­α, μέ­σω της υ­πο­τα­γής της στις απαι­τή­σεις της Γαλ­λί­ας. Το τί­μη­μα θα ήταν η Ανα­το­λι­κή Θρά­κη, και θα το πλή­ρω­ναν οι Έλ­λη­νες, χω­ρίς βέ­βαι­α να ε­ρω­τη­θούν. Ση­μαν­τι­κό ρό­λο στην από­φα­ση ε­κεί­νη έπαι­ξε η αφό­ρη­τη πί­ε­ση του Γάλ­λου Προ­έ­δρου Που­αν­κα­ρέ. Η θε­τι­κή δι­ά­θε­ση ο­ρι­σμέ­νων Άγ­γλων προς τους Έλ­λη­νες δεν ε­νι­σχύ­θη­κε από τη μα­χη­τι­κό­τη­τα, την τόλ­μη και την απο­φα­σι­στι­κό­τη­τα των Ελ­λή­νων που, δυ­στυ­χώς, δεν υ­πήρ­ξαν. Οι Έλ­λη­νες βρι­σκό­ταν κά­τω από την ψυ­χο­λο­γί­α της ήτ­τας. Άλ­λω­στε, τις μέ­ρες ε­κεί­νες η Ελ­λά­δα ε­στε­ρεί­το ου­σι­α­στι­κά δι­πλω­μα­τι­κής αν­τι­προ­σώ­πευ­σης, ε­νώ το κα­θε­στώς στην Αθή­να βρι­σκό­ταν υ­πό κα­τάρ­ρευ­ση.

Η από­φα­ση των Συμ­μά­χων για από­δο­ση της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης στην Τουρ­κί­α, ο­δη­γού­σε και στην εγ­κα­τά­λει­ψη της Κων­σταν­τι­νού­πο­λης, των Στε­νών και της ου­δέ­τε­ρης ζώ­νης. Πα­ρά την τα­πεί­νω­ση των Συμ­μά­χων, αυ­τό μπο­ρεί να ε­ξη­γη­θεί από το ό­τι ήδη εί­χαν ι­κα­νο­ποι­η­θεί από τα κέρ­δη τους. Η Με­γά­λη Βρε­τα­νί­α στη Με­σο­πο­τα­μί­α, το Κουρ­δι­στάν και τα πε­τρέ­λαι­α της Μο­σού­λης. Η Γαλ­λί­α, στη Συ­ρί­α και τον Λί­βα­νο και η Ι­τα­λί­α, για την κα­τα­στρο­φή της Ελ­λά­δας. Εί­χαν απο­σπά­σει την Τουρ­κί­α από την προ­σέγ­γι­σή της με τη Σο­βι­ε­τι­κή ένω­ση. Προς με­γά­λη, βέ­βαι­α, απο­γο­ή­τευ­ση του Λέ­νιν και του Τρό­τσκυ, οι ο­ποί­οι ι­δε­ο­λη­πτι­κά φαν­τά­ζον­ταν την Τουρ­κί­α ως η­γέ­τι­δα μιας παγ­κό­σμιας αν­τι­α­ποι­κια­κής επα­νάστα­σης. Οι Σύμ­μα­χοι ήθε­λαν τώ­ρα την Τουρ­κί­α ως βα­σι­κό κρί­κο στη ζώ­νη απομό­νω­σης που συγ­κρο­τού­σαν γύ­ρω από τη νε­α­ρή Σο­βι­ε­τι­κή ένω­ση. Επε­δί­ω­καν την ε­νί­σχυ­σή της για την απο­φυ­γή της κομ­μου­νι­στι­κο­ποί­η­σής της. Επι­πλέ­ον, εί­χαν επι­λέ­ξει την ε­θνι­κι­στι­κή Τουρ­κί­α ως θε­μα­το­φύ­λα­κα του Ανα­το­λι­κού Ζη­τή­μα­τος. Η Ελ­λά­δα δεν τους εί­χε πεί­σει ό­τι μπο­ρού­σε να εί­ναι αξι­ό­πι­στος εταί­ρος, ό­πως εί­χαν σχε­διά­σει ο Βε­νι­ζέ­λος και ο Λόϋδ Τζώρτζ. Η ελ­λη­νι­κή στρα­τι­ω­τι­κή πα­νω­λε­θρί­α, ο μι­κρό­ψυ­χος και κον­τό­φθαλ­μος ελ­λη­νι­κός δι­χα­σμός, ό­πως και η αλα­ζο­νι­κή επι­μο­νή του Κων­σταν­τί­νου να ανα­κτή­σει το θρό­νο του, ήταν τα συμ­πτώ­μα­τα της ελ­λη­νι­κής ανα­ξι­ο­πι­στί­ας. Η εκ­χώ­ρη­ση της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης στην Τουρ­κί­α απο­τε­λού­σε την προί­κα για τη στε­νή μελ­λον­τι­κή της σχέ­ση με τους Συμ­μά­χους.

Η από­φα­ση για την εκ­κέ­νω­ση της Θρά­κης πάρ­θη­κε από τους Συμ­μά­χους στις 9.9.1922 με­τά από θυ­ελ­λώ­δεις συ­σκέ­ψεις τρι­ών ημε­ρών στο Πα­ρί­σι, με­τα­ξύ του Γάλ­λου πρω­θυ­πουρ­γού Που­αν­κα­ρέ και του Άγ­γλου υ­πουρ­γού ε­ξω­τε­ρι­κών Λόρ­δου Κώρ­ζον. Τις μέ­ρες ε­κεί­νες δεν υ­πήρ­χε κυ­βέρ­νη­ση στην αθή­να ι­κα­νή να αν­τι­δρά­σει.

Ω­στό­σο, δύ­ο μέ­ρες με­τά, εκ­δη­λώ­θη­κε στη Χί­ο και στη Μυ­τι­λή­νη το επα­να­στα­τι­κό κί­νη­μα του Πλα­στή­ρα και του Γο­να­τά. Στό­χος τους ήταν η ανα­τρο­πή του Κων­σταν­τί­νου και η σω­τη­ρί­α της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης. Το σύν­θη­μά τους ήταν «Ελ­λάς - Σω­τη­ρί­α». Εί­ναι προ­φα­νές ό­τι ο χρό­νος δεν ήταν με το μέ­ρος των Ελ­λή­νων, αφού οι απο­φά­σεις των Συμ­μά­χων εί­χαν ήδη παρ­θεί. Άλ­λω­στε, ο επα­να­στα­τη­μέ­νος στρα­τός έπλευ­σε προς την Ατ­τι­κή, ε­νώ υ­πήρ­χε από­λυ­τη ανάγ­κη να κα­τευ­θυν­θεί στη Θρά­κη. Εί­ναι γνω­στό ό­μως ό­τι ο Λόϋδ Τζώρτζ στε­να­χω­ρή­θη­κε για­τί οι ε­ξε­λί­ξεις στην Ελ­λά­δα άρ­γη­σαν με­ρι­κές ημέ­ρες. Η επα­να­στα­τι­κή επι­τρο­πή δι­ό­ρι­σε τον Ελ. Βε­νι­ζέ­λο που βρι­σκό­ταν στο Πα­ρί­σι για να χει­ρι­σθεί την ελ­λη­νι­κή δι­πλω­μα­τί­α στο ε­ξω­τε­ρι­κό. Πε­ρί­με­ναν δη­λα­δή από τον Βε­νι­ζέ­λο να ανα­τρέ­ψει τα τε­τε­λε­σμέ­να που εί­χαν ήδη δη­μι­ουρ­γη­θεί και πί­στευ­αν στο άστρο του.

Δυ­στυ­χώς, ο Βε­νι­ζέ­λος δεν ι­κα­νο­ποί­η­σε τις προσ­δο­κί­ες της νέ­ας ελ­λη­νι­κής κυ­βέρ­νη­σης. Το για­τί, συ­ζη­τεί­ται μέ­χρι σή­με­ρα.

Στο εύ­λο­γο ε­ρώ­τη­μα του Λόρ­δου Κώρ­ζον: "Ποι­ός θα υ­πο­χρε­ώ­σει τους Έλ­λη­νες να εγ­κα­τα­λεί­ψουν την Ανα­το­λι­κή Θρά­κη;", απάν­τη­σαν οι ίδιοι οι Έλ­λη­νες. Η Ανα­το­λι­κή Θρά­κη εγ­κα­τα­λεί­φθη­κε ε­θε­λό­δου­λα, ώ­στε να μην βρε­θεί η Με­γά­λη Βρε­τα­νί­α στη δυ­σά­ρε­στη θέ­ση να συγ­κρου­σθεί με την Τουρ­κί­α. Και αυ­τό πα­ρά το ό­τι πολ­λοί πί­στευ­αν ό­τι αρ­νού­με­νοι να εγ­κα­τα­λεί­ψουν την Ανα­το­λι­κή Θρά­κη τις μέ­ρες ε­κεί­νες, οι Έλ­λη­νες δεν εί­χαν να χά­σουν τί­πο­τε και θα κέρ­δι­ζαν πο­λύ­τι­μο χρό­νο.

Στη συ­νο­μι­λί­α του με τον Κώρ­ζον στις 19.9.1922 ο Ελ. Βε­νι­ζέ­λος αρ­νή­θη­κε τη δυ­να­τό­τη­τα απο­χώ­ρη­σης του Ελ­λη­νι­κού Στρα­τού από την Ανα­το­λι­κή Θρά­κη πριν από τη Δι­ά­σκε­ψη της Ει­ρή­νης. Σε μια τέ­τοι­α πε­ρί­πτω­ση δεν θα υ­πήρ­χε τί­πο­τε προς δι­α­πραγ­μά­τευ­ση. Ο Κώρ­ζον αι­σθάν­θη­κε αμη­χα­νί­α μπρο­στά στα επι­χει­ρή­μα­τα του Βε­νι­ζέ­λου, που ήταν τα ίδια με αυ­τά που εί­χε ο ίδιος επι­κα­λε­σθεί ό­ταν ο Που­αν­κα­ρέ του εί­χε ζη­τή­σει ακρι­βώς το ίδιο πράγ­μα με αυ­τό που ζη­τού­σε ο ίδιος από τον Βε­νι­ζέ­λο. Κα­τά τον Κώρ­ζον, η νύ­ξη της πα­ρά­δο­σης της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης στην Τουρ­κί­α, έκα­νε τον Βε­νι­ζέ­λο ανί­σχυ­ρο να δι­α­τη­ρή­σει τη συ­νη­θι­σμέ­νη του ψυ­χραι­μί­α. Ω­στό­σο, με­τά τρεις μό­νο μέ­ρες, ο Βε­νι­ζέ­λος ανα­κοί­νω­σε στον Κώρ­ζον ό­τι συ­νέ­στη­σε στην Ελ­λη­νι­κή Κυ­βέρ­νη­ση να δε­χθεί αμέ­σως την εκ­κέ­νω­ση της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης. Δεν εί­ναι γνω­στό το τι με­σο­λά­βη­σε. Ό­πως και δεν εί­ναι γνω­στά ό­λα τα πα­ρα­σκή­νια των απο­φά­σε­ων, αλ­λά και άλ­λες λε­πτο­μέ­ρει­ες, ό­πως π.χ. η μη αν­τα­πό­κρι­ση του Λόϋδ Τζώρτζ στις φορ­τι­κές εκ­κλή­σεις για βο­ή­θεια στους Έλ­λη­νες από τον Μπά­ζιλ Ζα­χά­ρωφ.

Εί­ναι γνω­στά τα τη­λε­γρα­φή­μα­τα του Βε­νι­ζέ­λου προς τη νέ­α επα­να­στα­τι­κή κυβέρ­νη­ση της αθή­νας:  «...Ε­πήλ­θον ήδη κα­τα­στρο­φαί ανε­πα­νόρ­θω­τοι... Οι τρεις με­γά­λαι και πρώ­ην σύμ­μα­χοι ημών Δυ­νά­μεις απε­φά­σι­σαν την από­δω­σιν ταύ­της εις την Τουρ­κί­αν. Ου­δείς δε ε­χέ­φρων πο­λί­της δύ­να­ται να δι­α­νο­η­θεί την συ­νέ­χειαν του πο­λέ­μου προς την Τουρ­κί­αν, με πλή­ρη ημών δι­πλω­μα­τι­κή και στρα­τι­ω­τι­κή απο­μό­νω­σιν...» έγρα­φε και πρό­σθε­τε ό­τι οι Τούρ­κοι θα απει­λού­σαν και τη Δυ­τι­κή Θρά­κη. Τε­λεί­ω­νε δε με τη δή­λω­ση ό­τι σε πε­ρί­πτω­ση που η κυ­βέρ­νη­ση θα απο­φά­σι­ζε να κρα­τή­σει την Ανα­το­λι­κή Θρά­κη τό­τε ... «αι θερ­μαί ευ­χαί μου θα συ­νο­δεύ­σουν τον αγώ­να τού­τον του Έθνους, αλ­λά ευ­ρί­σκο­μαι, εν τοια­ύτη πε­ρι­πτώ­σει, εις την θλι­βε­ράν ανάγ­κην να αρ­νη­θώ την απο­δο­χήν της τι­μη­τι­κής εν­το­λής, ό­πως αν­τι­προ­σω­πεύ­σω την χώ­ραν εις το ε­ξω­τε­ρι­κόν». Πρό­κει­ται για φρά­σεις που δεν θα πε­ρί­με­νε κα­νείς ό­τι θα τις έγρα­φε ο μέ­χρι τό­τε γνω­στός Βε­νι­ζέ­λος.

Δεν εί­ναι απο­λύ­τως σα­φής και γνω­στή η στά­ση και το φρό­νη­μα του Ελ­λη­νι­κού Στρα­τού τις τρο­με­ρές ε­κεί­νες ημέ­ρες. Υ­πάρ­χουν εν­δεί­ξεις ό­τι ο νέ­ος Έλ­λη­νας αρ­χι­στρά­τη­γος Νί­δερ ζή­τη­σε να πα­ρα­βιά­σει την ου­δέ­τε­ρη ζώ­νη στην Κων­σταν­τι­νού­πο­λη και να βα­δί­σει τα­χύ­τα­τα προς τον Βό­σπο­ρο. Πολ­λοί, στην η­γε­σί­α της επα­νά­στα­σης του 1922, εί­χαν πα­ρό­μοι­α στά­ση. Ω­στό­σο, εί­ναι αμ­φί­βο­λο το αν ο στρα­τη­γός Νί­δερ δι­έ­θε­τε στρα­τό με δυ­να­τό­τη­τα προ­έ­λα­σης τον Σε­πτέμ­βριο του 1922. Ο Ν. Πλα­στή­ρας, που δι­α­φώ­νη­σε με την από­φα­ση εκ­κέ­νω­σης, με­τα­πεί­στη­κε από τον Ε­λευ­θέ­ριο Βε­νι­ζέ­λο.

Πα­ρα­μέ­νει το γε­γο­νός ό­τι ο τουρ­κι­κός στρα­τός δεν ήταν σε θέ­ση να δι­α­πλεύ­σει την Προ­πον­τί­δα και να επι­τύ­χει την κα­τά­λη­ψη της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης. Οι Τούρ­κοι δεν δι­έ­θε­ταν ναυ­τι­κή δύ­να­μη και η δύ­να­μη πυ­ρός των ελ­λη­νι­κών θωρη­κτών ήταν ση­μαν­τι­κή με τα δε­δο­μέ­να της επο­χής ε­κεί­νης. Γι’ αυ­τό οι Άγγλοι εί­χαν ζη­τή­σει την έξο­δο του ελ­λη­νι­κού στό­λου από την Προ­πον­τί­δα κα­τά τις ημέ­ρες της κρί­σης πριν τη Δι­ά­σκε­ψη Ανα­κω­χής. Υ­πήρ­χε επί­σης και μί­α στρα­τηγι­κή συ­νι­στώ­σα στο να αρ­νη­θούν οι Έλ­λη­νες να εκ­κε­νώ­σουν την Ανα­το­λι­κή Θρά­κη. Μί­α τέ­τοι­α κα­τά­στα­ση έφερ­νε αμέ­σως σε ευ­θεί­α αν­τι­πα­ρά­θε­ση τους Συμ­μά­χους με την Τουρ­κί­α και το λι­γό­τε­ρο που θα κέρ­δι­ζαν οι Έλ­λη­νες ήταν πο­λύ­τι­μος χρό­νος. Η δι­ά­βα­ση των Τούρ­κων από τον Βό­σπο­ρο η τον Ελ­λή­σπον­το, που κα­τεί­χαν με ασθε­νείς δυ­νά­μεις οι Άγ­γλοι, σή­μαι­νε Αγ­γλο-Τουρ­κι­κή σύγ­κρου­ση, κά­τι που ε­ξυ­πη­ρε­τού­σε τα στρα­τη­γι­κά συμ­φέ­ρον­τα της Ελ­λά­δας. Βρι­σκό­ταν δη­λα­δή η νι­κη­μέ­νη Ελ­λά­δα σε θέ­ση που της έδι­νε τη δυ­να­τό­τη­τα να δη­μι­ουρ­γή­σει μί­α αγ­γλι­κή ασπί­δα και να απο­φύ­γει νέ­α σύγ­κρου­ση με τους Τούρ­κους. Βέ­βαι­α, η ητ­τη­μέ­νη χώ­ρα δεν φαι­νό­ταν να έχει τις οι­κο­νο­μι­κές δυ­να­τό­τη­τες για να συ­νε­χί­σει τον πό­λε­μο. Ω­στό­σο, η ιστο­ρι­κή εμ­πει­ρί­α μας δι­δά­σκει ό­τι λα­οί που εί­ναι απο­φα­σι­σμέ­νοι και θέ­λουν να επι­βι­ώ­σουν βρί­σκουν τα μέ­σα για να αν­τι­στα­θούν.

3) Η Δι­ά­σκε­ψη Ανα­κω­χής των Μου­δα­νι­ών.

Η Δι­ά­σκε­ψη των Μου­δα­νι­ών, ορ­γα­νώ­θη­κε από τους Συμ­μά­χους για τη σύ­να­ψη της ανα­κω­χής και κρά­τη­σε από τις 20 έως 28.9.22. Εκεί η Ελ­λά­δα έπαι­ξε τον ρό­λο βω­βού πα­ρα­τη­ρη­τή στον ο­ποί­ο ανα­κοι­νώ­θη­καν οι εις βά­ρος του ό­ροι. Ο σκο­πός της δι­ά­σκε­ψης ανα­κω­χής των Μου­δα­νι­ών ήταν να υ­πο­χρε­ω­θούν οι Έλ­λη­νες να απο­συρ­θούν από την Ανα­το­λι­κή Θρά­κη. Το αν­τάλ­λαγ­μα εκ μέ­ρους των Τούρ­κων θα ήταν ο σε­βα­σμός της ου­δέ­τε­ρης συμ­μα­χι­κής ζώ­νης και των Στε­νών μέ­χρι την τε­λι­κή Δι­ά­σκε­ψη Ει­ρή­νης με­τα­ξύ των Συμ­μά­χων και των Τούρ­κων. Οι Έλ­λη­νες ε­κλή­θη­σαν στα Μου­δα­νιά για να απο­δε­χθούν τα σε βά­ρος τους τε­τε­λε­σμέ­να γε­γο­νό­τα. Και αυ­τό έκα­ναν. Έγι­νε δη­λα­δή ε­κεί, μί­α δι­ευ­θέ­τη­ση των συμ­μα­χι­κών σχέ­σε­ων με την Τουρ­κί­α, ε­ξό­δοις της Ελ­λά­δας.

Η δι­ά­σκε­ψη άρ­χι­σε χω­ρίς τους Έλ­λη­νες, που δεν εί­χαν ακό­μη φθά­σει, με κύ­ριο θέ­μα τη γραμ­μή που θα απο­σύ­ρον­ταν οι Έλ­λη­νες. Πρό­κει­ται δη­λα­δή για μια ι­δι­όρ­ρυθ­μη δι­ά­σκε­ψη ανα­κω­χής που προ­δι­κά­ζει τη Συν­θή­κη Ει­ρή­νης. Για μια ανα­κω­χή που υ­πο­χρε­ώ­νει τον έναν από τους δύ­ο αν­τι­πά­λους να υ­πο­χω­ρή­σει πο­λύ πέ­ραν της γραμ­μής, την ο­ποί­α κα­τεί­χε, και να πα­ρα­χω­ρή­σει με­γά­λες ε­κτά­σεις στον αν­τί­πα­λο. Κα­τά την αφή­γη­ση του Ισμέτ Ι­νο­νού στον Σπύ­ρο Μαρ­κε­ζί­νη το 1972, δέ­χθη­καν ό­λοι την προ­τρο­πή του: «Ας φθά­σου­με σε ένα απο­τέ­λε­σμα και οι Έλ­λη­νες θα υ­πο­χρε­ω­θούν να το δε­χθούν». Οι Έλ­λη­νες, απλώς προ­σήλ­θαν την επαύ­ριο για να τους ζη­τη­θεί να προ­συ­πο­γρά­ψουν ό,τι οι άλ­λοι απο­φά­σι­σαν εις βά­ρος τους. Δεν επέ­τρε­ψαν στους Έλ­λη­νες να πα­ρα­κα­θί­σουν στην τρά­πε­ζα της Δι­ά­σκε­ψης ως ισό­τι­μοί τους, αλ­λά τους κα­λού­σαν για ε­νη­μέ­ρω­ση σε κά­ποι­ο από τα συμ­μα­χι­κά πλοί­α. Μί­α άλ­λη δι­α­πί­στω­ση τα­πει­νω­τι­κή για τους Έλ­λη­νες εί­ναι ό­τι οι Γάλ­λοι και οι Ι­τα­λοί φέ­ρον­ταν ως σύμ­μα­χοι της Τουρ­κί­ας. Μό­νον οι απαυ­δι­σμέ­νοι Άγ­γλοι δι­α­πραγ­μα­τεύ­ον­ταν, πα­ρεμ­πι­πτόν­τως, τα συμ­φέ­ρον­τα της Ελλά­δας. Κα­τά τον Σπύ­ρο Μαρ­κε­ζί­νη «οι Έλ­λη­νες πα­ρέ­μει­ναν βω­βοί θε­α­τές και οι Τούρ­κοι ήγει­ρον συ­νε­χώς και νέ­ας αξι­ώ­σεις». Ο στρα­τη­γός Σαρ­πύ με την κα­θο­δή­γη­ση του Φρα­κλίν Μπου­γιόν, δέ­χθη­κε ό­λα τα αι­τή­μα­τα των Τούρ­κων. Ακο­λού­θη­σαν οι Ι­τα­λοί και με­τά οι δι­στα­κτι­κοί Άγ­γλοι. "Η Θρά­κη μας πα­ρα­δό­θη­κε χω­ρίς να ρι­φθεί ού­τε ένας πυ­ρο­βο­λι­σμός", σχο­λί­α­ζε με­τά από πε­νήν­τα χρό­νια ο Ισμέτ Ι­νο­νού.

4) Η εκ­κέ­νω­ση της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης

Στις 25.9.1922 ο Βε­νι­ζέ­λος τη­λε­γρά­φη­σε από το Πα­ρί­σι: «Α­να­το­λι­κή Θρά­κη απω­λέ­σθη ατυ­χώς δι' Ελ­λά­δα», και: «α­νάγ­κη Θρά­κες να εγ­κα­τα­λεί­ψω­σι την γην, ην από τό­σων αι­ώ­νων κα­τοι­κού­σιν, αυ­τοί και πρό­γο­νοί των». Ήταν ακό­μη μί­α από τις ε­θνι­κές εκ­κα­θα­ρί­σεις του 20^ου αι­ώ­να.  Η Συμ­φω­νί­α Ανα­κω­χής των Μου­δα­νι­ών δεν επέ­βα­λε και την απο­χώ­ρη­ση του ελ­λη­νι­κού πλη­θυ­σμού. Ω­στό­σο, οι γε­νο­κτο­νι­κές πρα­κτι­κές των Τούρ­κων εί­χαν δη­μι­ουρ­γή­σει ένα κλί­μα πα­νι­κού και φό­βου που ανάγ­κα­σαν σύσ­σω­μο τον χρι­στι­α­νι­κό πλη­θυ­σμό να απο­χω­ρή­σει ακο­λου­θών­τας τον Ελ­λη­νι­κό Στρα­τό.

Η εκ­κέ­νω­ση της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης σή­μαι­νε τη με­τα­κί­νη­ση των 260.000 Θρα­κών προ­σφύ­γων με την οι­κο­σκευ­ή τους και μέ­ρος της σο­δειάς τους, ό­πως και την απο­χώ­ρη­ση δε­κά­δων χι­λιά­δων προ­σφύ­γων από τη Μι­κρά ασί­α, οι ο­ποί­οι τον προ­η­γού­με­νο μή­να, με την κα­τάρ­ρευ­ση του με­τώ­που της Μι­κράς ασί­ας, εί­χαν κα­τα­φύ­γει στη Θρά­κη. Με­τα­κι­νή­θη­καν επί­σης Αρ­μέ­νιοι, Κιρ­κά­σιοι και Τούρ­κοι αν­τι­κε­μα­λι­κοί των ο­ποί­ων ο αριθ­μός δεν εί­ναι γνω­στός. Τη με­τα­κί­νη­ση συμ­πλή­ρω­σε η απο­χώ­ρη­ση 70.000 πε­ρί­που στρα­τι­ω­τών της Στρα­τιάς Θρά­κης, οι ο­ποί­οι εγ­κα­τα­στά­θη­καν δυ­τι­κά του Έβρου. Μα­ζί, και τε­λευ­ταί­οι, απο­χώ­ρη­σαν οι Έλ­λη­νες δη­μό­σιοι υ­πάλ­λη­λοι και η ελ­λη­νι­κή χω­ρο­φυ­λα­κή. Κα­τά τις εί­κο­σι ημέ­ρες της εκ­κέ­νω­σης της Θρά­κης δη­λα­δή, με­τα­κι­νή­θη­καν προς δυ­τι­κά πά­νω από 450.000 άτο­μα. Οι με­τα­κι­νή­σεις έγι­ναν με τραί­να, με πλοί­α και ο­δι­κώς με κά­ρα, τα ο­ποί­α ήταν τό­τε δι­α­θέ­σι­μα στη Θρά­κη. Η εγ­κα­τά­λει­ψη της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης εί­χε ο­λο­κλη­ρω­θεί το τε­λευ­ταί­ο δε­κα­ή­με­ρο του Ο­κτω­βρί­ου του 1922.

5) Για­τί οι Έλ­λη­νες δεν αν­τι­στά­θη­καν;   

Δεν μας εί­ναι γνω­στό κά­τω από ποι­ές συν­θή­κες ο­δη­γή­θη­κε ο Ε­λευ­θέ­ριος Βε­νι­ζέ­λος στο να επι­μεί­νει στην απο­δο­χή της εκ­κέ­νω­σης της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης και να απο­δε­χθεί τα τε­τε­λε­σμέ­να. ίσως, ο κυ­κλο­θυ­μι­κός χα­ρα­κτή­ρας του επη­ρε­ά­στη­κε από τα κα­τα­στρο­φι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα της μι­κρα­σι­α­τι­κής του πε­ρι­πέ­τειας. Νό­μι­ζε ό­τι δεν ευ­θυ­νό­ταν για την κα­τα­στρο­φή και ό­τι προ­φύ­λασ­σε το έθνος από άλ­λες κα­τα­στρο­φές. Υ­πάρ­χει βέ­βαι­α και το στοι­χεί­ο της ρε­α­λι­στι­κής αντιμετώ­πι­σης μιας κα­τά­στα­σης που ό­πως φαι­νό­ταν τό­τε ήταν ε­ξαι­ρε­τι­κά δύ­σκο­λη: η χώ­ρα εί­χε ητ­τη­θεί, ο Στρα­τός εί­χε δι­α­λυ­θεί και ε­κα­τον­τά­δες χι­λιά­δες πρό­σφυ­γες στε­ρούν­ταν στέ­γης και τρο­φής. Δεν μπο­ρού­με να κα­τη­γο­ρή­σου­με τον Βε­νι­ζέ­λο για τη μι­κρα­σι­α­τι­κή του πο­λι­τι­κή. Ήταν εμ­φα­νής η δι­ά­θε­ση και η κα­τεύ­θυν­ση των Νε­ό­τουρ­κων για τη γε­νο­κτο­νι­κή ε­ξόν­τω­ση του Μεί­ζο­νος Ελ­λη­νι­σμού της Ανα­το­λής. Οι προ­θέ­σεις των Νε­ό­τουρ­κων για πλή­ρες ξε­ρί­ζω­μα η ε­ξόν­τω­ση των μη μου­σουλ­μα­νι­κών πλη­θυ­σμών στη Μι­κρά ασί­α και τη Θρά­κη, φά­νη­καν αμέ­σως με­τά την επι­κρά­τη­σή τους. Λί­γο με­τά, υ­πο­στη­ρί­χθη­καν θερ­μά από τους Γερ­μα­νούς συμ­μά­χους τους.

Η με­γά­λης κλί­μα­κας ανα­το­λι­κή πο­λι­τι­κή του Βε­νι­ζέ­λου τε­λει­ώ­νει με τις μοι­ραί­ες ε­κλο­γές της 1.11.1920, ό­πως τε­λει­ώ­νει και η ιστο­ρι­κών δι­α­στά­σε­ων πο­λι­τι­κή του πα­ρου­σί­α. έκτο­τε, δεν υ­πάρ­χει ανα­το­λι­κή πο­λι­τι­κή στην Ελ­λά­δα. Κα­τά το Λόϋδ Τζωρτζ οι ε­κλο­γές της 1.11.1920 συγ­κρί­νον­ταν με την άλω­ση της Κων­σταν­τι­νού­πο­λης. Δεν φαν­τα­ζό­ταν τό­τε, ό­τι αυ­τό που θα επα­κο­λου­θού­σε θα ήταν ακό­μη τρο­με­ρό­τε­ρο. Η μομ­φή για τον Βε­νι­ζέ­λο μπο­ρεί να δο­θεί για τη ανε­ξή­γη­τη από­φα­ση των ε­κλο­γών ε­κεί­νων, ό­πως και για την έλ­λει­ψη τόλ­μης τον Σε­πτέμ­βριο του 1922. Βέ­βαι­α, η μομ­φή απευ­θύ­νε­ται στον Βε­νι­ζέ­λο, για­τί οι πο­λι­τι­κοί αν­τί­πα­λοί του, πα­ρά τον πα­τρι­ω­τι­σμό τους, δι­έ­πρα­ξαν τε­ρά­στια σφάλ­μα­τα και ήταν σα­φώς ανί­κα­νοι να δώ­σουν λύ­ση στη μι­κρα­σι­α­τι­κή εμ­πλο­κή την ο­ποί­α ο ίδιος ο Βε­νι­ζέ­λος εί­χε δη­μι­ουρ­γή­σει. Ο Βε­νι­ζέ­λος ήταν ο μό­νος που δι­έ­θε­τε την τόλ­μη, το δι­ε­θνές κύ­ρος και τις ι­κα­νό­τη­τες που ήταν απα­ραί­τη­τες για την απεμ­πλο­κή από τη Μι­κρά ασί­α, ό­ταν ήταν πια φα­νε­ρό το αδι­έ­ξο­δο και οι δι­ε­θνείς συγ­κυ­ρί­ες ήταν πια δυ­σμε­νείς. Υ­πήρ­χε χρό­νος κα­τά τον ο­ποί­ο ήταν ακό­μη δυ­να­τό να δι­α­σω­θεί ο Ελ­λη­νι­σμός της Ανα­το­λής, η Ανα­το­λι­κή Θρά­κη και ίσως και η Κων­σταν­τι­νού­πο­λη. Ω­στό­σο, Βε­νι­ζέ­λος του 1922 δεν εί­ναι ο Βε­νι­ζέ­λος του 1915 ή του 1919. Για πρώ­τη φο­ρά φαί­νε­ται να τον δι­α­κρί­νει κά­ποι­α απαι­σι­ο­δο­ξί­α και πα­ραί­τη­ση. έχει απορ­ρί­ψει τη Με­γά­λη Ι­δέ­α και πι­στεύ­ει πλέ­ον ό­τι τα ό­ρια του Ελ­λη­νι­σμού βρί­σκον­ται στον Έβρο. Η έλ­λει­ψη εν­δι­α­φέ­ρον­τος του Βε­νι­ζέ­λου για την Ανα­το­λι­κή Θρά­κη μας φαί­νε­ται σή­με­ρα αδι­και­ο­λό­γη­τη, ό­πως και η σύν­τα­ξή του με το κλί­μα της απο­γο­ή­τευ­σης και της πα­ραί­τη­σης. Ο­πωσ­δή­πο­τε, η αν­τί­λη­ψη του Βε­νι­ζέ­λου για το Ανα­το­λι­κό Ζή­τη­μα δεν απέ­δι­δε με­γά­λη ση­μα­σί­α στη Θρά­κη, αφού η πραγ­μά­τω­ση της Με­γά­λης Ι­δέ­ας ήταν γι’ αυ­τόν αδύ­να­τη χω­ρίς ελ­λη­νι­κή πα­ρου­σί­α στην ασι­α­τι­κή πλευ­ρά του Αι­γαί­ου.

H από­φα­ση για την εγ­κα­τά­λει­ψη της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης χω­ρίς αν­τί­στα­ση, ο πα­νι­κός και η αδυ­να­μί­α συ­νεν­νό­η­σης δεν μπο­ρούν να ε­ξη­γη­θούν μό­νο από την κό­πω­ση και το βά­ρος της ήτ­τας που πί­ε­ζε τους Έλ­λη­νες τις μέ­ρες ε­κεί­νες. Η ελ­λη­νι­κή νευ­ρι­κό­τη­τα και απο­γο­ή­τευ­ση μπο­ρούν ίσως να ανι­χνευ­θούν σε ό,τι οι αλ­λε­πάλ­λη­λες κα­τα­στρο­φές και συμ­φο­ρές έχουν συσ­σω­ρεύ­σει στο συλ­λο­γι­κό ελ­λη­νι­κό υ­πο­συ­νεί­δη­το.

Ε­κεί­νο που πρέ­πει να πα­ρα­τη­ρή­σου­με αφο­ρά τη νο­ο­τρο­πί­α της ε­ξάρ­τη­σης που χα­ρα­κτη­ρί­ζει τη χώ­ρα με­τά τη δη­μι­ουρ­γί­α του νέ­ου ελ­λη­νι­κού κρά­τους. Δη­λα­δή, την τυ­φλή πί­στη στην παν­το­δυ­να­μί­α και τη στή­ρι­ξη των υ­πο­τι­θέ­με­νων ξέ­νων συμ­μά­χων μας. Κα­τά τις δρα­μα­τι­κές μέ­ρες πριν από τον Αύ­γου­στο του 1922, κυ­ρι­αρ­χού­σε η εν­τύ­πω­ση ό­τι οι Άγ­γλοι δεν θα επέ­τρε­παν νί­κη των Τούρ­κων. Με­τά την κα­τα­στρο­φή, ό­λοι, με λί­γους δι­α­φω­νούν­τες, που οι δι­α­φω­νί­ες τους πνί­γη­καν μέ­σα στη γε­νι­κή επι­θυ­μί­α υ­πο­τα­γής στις συμ­μα­χι­κές υ­πο­δεί­ξεις, ήταν τυ­φλά πρό­θυ­μοι να πρά­ξουν ό,τι θα επέ­βα­λε το συμ­μα­χι­κό δι­ευ­θυν­τή­ριο. Ο ίδιος ο Βε­νι­ζέ­λος υ­πο­δεί­κνυ­ε τη συμ­μόρ­φω­ση σε ό,τι επι­θυ­μού­σαν οι Άγ­γλοι. Ζού­σε ακό­μη στο κλί­μα των κα­λών ημε­ρών. Οι Σύμ­μα­χοι, ό­μως, δεν νοι­ά­ζον­ταν για τί­πο­τε άλ­λο από τα συμ­φέ­ρον­τά τους και αυ­τά δεν ήταν τό­τε ίδια με τα συμ­φέ­ρον­τα της Ελ­λά­δας.

Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά ανα­φέ­ρω ό­τι οι Πλα­στή­ρας – Γο­να­τάς ζή­τη­σαν από τον Άγ­γλο Πρέ­σβη στην αθή­να να υ­πο­δεί­ξει ο ίδιος τη σύν­θε­ση της Κυ­βέρ­νη­σής τους. Ακό­μη και ο Ελ. Βε­νι­ζέ­λος πρό­σε­χε να εί­ναι πάν­τα αρε­στός στη Με­γά­λη Βρε­τα­νί­α. Εί­ναι αν­τι­προ­σω­πευ­τι­κός ο τρό­πος με τον ο­ποί­ο αρ­χί­ζει την επι­στο­λή του προς τον Στρα­τη­γό Νί­δερ, Δι­οι­κη­τή της Στρα­τιάς Θρά­κης την 2.11.1922, αμέ­σως με­τά την εγ­κα­τά­λει­ψη της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης.

Γρά­φει ο Βε­νι­ζέ­λος: 

«Φίλ­τα­τε στρα­τη­γέ,

Ε­πι­θυ­μώ να σας συγ­χα­ρώ διά την επι­τυ­χί­αν με­θ’­ης ε­ξε­τε­λέ­σα­τε την θλι­βε­ράν εν­το­λήν της εκ­κε­νώ­σε­ως της Αν.Θρά­κης. θέ­λω να σας εί­πω πό­σην αλη­θή υ­πε­ρη­φά­νειαν η­σθάν­θην, ό­ταν εις το υ­πουρ­γεί­ον των Ε­ξω­τε­ρι­κών εν Αγ­γλί­α μου ανε­κοί­νω­σαν σχε­τι­κόν τη­λε­γρά­φη­μα του στρα­τη­γου Χά­ριγ­κτον, εκ­φρά­ζον­τος την ε­κτί­μη­σίν του διά τον τρό­πον καθ΄ όν έγι­νε η εκ­κέ­νω­σις….»

Μας εί­ναι, πράγ­μα­τι, ο­δυ­νη­ρό το να πα­ρα­κο­λου­θού­με τον ι­δι­ο­φυ­ή πο­λι­τι­κό, που πριν δύ­ο χρό­νια πρω­τα­γω­νι­στού­σε στη δι­ά­λυ­ση της Ο­θω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας και στην εκ­δί­ω­ξη των Τούρ­κων από την Ευ­ρώ­πη, να αι­σθά­νε­ται τώ­ρα υ­πε­ρή­φα­νος με τον αμ­φί­βο­λο έπαι­νο ε­νός ασή­μαν­του στρα­τη­γού, που δεν έτρε­φε καμί­α ε­κτί­μη­ση για τους Έλ­λη­νες. Και τί έπαι­νο!  Έπαι­νο για­τί οι Έλ­λη­νες ορ­γά­νω­σαν ι­κα­νο­ποι­η­τι­κά την τα­φι­κή πομ­πή του Ελ­λη­νι­σμού της Θρά­κης.

Δυ­στυ­χώς στην πο­λι­τι­κή που ασκή­θη­κε από μέ­ρους των Ελ­λή­νων κυ­ρι­άρ­χη­σε η φρον­τί­δα να ε­ξυ­πη­ρε­τη­θεί πρώ­τα η Με­γά­λη Βρε­τα­νί­α, ώ­στε ανε­παι­σθή­τως πα­ρα­με­ρί­στη­καν τα ελ­λη­νι­κά συμ­φέ­ρον­τα.

6) Τα επα­κό­λου­θα

Η ε­ξα­γο­ρά της Τουρ­κί­ας με την εκ­χώ­ρη­ση της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης δη­μι­ούρ­γη­σε δυ­σμε­νή κα­τά­στα­ση για τη χώ­ρα μας, η ο­ποί­α έχα­σε τη θέ­ση του στρα­τη­γι­κού ε­ταί­ρου της Με­γά­λης Βρε­τα­νί­ας. έκτο­τε η Τουρ­κί­α πα­ρα­μέ­νει στο στρα­τό­πε­δο στο ο­ποί­ο ανή­κει και η Ελ­λά­δα και ό­που πάν­τα η Τουρ­κί­α βα­ρύ­νει πε­ρισ­σό­τε­ρο από μας. Εκτός από τη δι­α­τή­ρη­ση της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης, κύ­ριος σκο­πός της δι­πλω­μα­τί­ας μας το 1922 θα έπρε­πε να εί­ναι και η μα­ταί­ω­ση της προ­σέγ­γι­σης Με­γά­λης Βρε­τα­νί­ας – Τουρ­κί­ας. Η πα­ρα­μο­νή μας στην Ανα­το­λι­κή Θρά­κη ε­ξυ­πη­ρε­τού­σε αμ­φό­τε­ρους τους στό­χους.

Με την εγ­κα­τά­λει­ψη της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης από τους Έλ­λη­νες οι Τούρ­κοι επι­στρέ­φουν στην Ευ­ρώ­πη και θέ­τουν μια υ­πο­θή­κη που σή­με­ρα ο­νο­μά­ζε­ται: «Ευ­ρω­πα­ϊ­κός προ­σα­να­το­λι­σμός της Τουρ­κί­ας». Χω­ρίς την πα­ρου­σί­α της στην Ανα­το­λι­κή Θρά­κη και την Κων­σταν­τι­νού­πο­λη, η Τουρ­κί­α συγ­κε­κρι­με­νο­ποι­εί­ται σε αυ­τό που πραγ­μα­τι­κά εί­ναι, δη­λα­δή σε μί­α χώ­ρα της ασί­ας με σα­φή ασι­α­τι­κή ταυ­τό­τη­τα. Η μι­κρα­σι­α­τι­κή ήτ­τα της Ελ­λά­δας και το ιστο­ρι­κά πρω­το­φα­νές γε­γο­νός της συγ­κέν­τρω­σης ό­λων των Ελ­λή­νων στην ευ­ρω­πα­ϊ­κή τους κοι­τί­δα δη­μι­ουρ­γούν συν­θή­κες που τρο­φο­δο­τούν μια κρί­ση ταυ­τό­τη­τας και στις δύ­ο χώ­ρες. Στην Τουρ­κί­α, με το να πα­ρα­μέ­νει με­τέ­ω­ρη σαν τις κρε­μα­στές γέ­φυ­ρες του Βο­σπό­ρου ανά­με­σα στην Ευ­ρώ­πη και στην ασί­α και ανά­με­σα σε ένα ψευ­δε­πί­γρα­φο δυ­τι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό και σε μια ασι­α­τι­κή ταυ­τό­τη­τα. Στην Ελ­λά­δα με το να προ­σπα­θεί να εν­τα­χθεί στο δυ­τι­κό ευ­ρω­πα­ϊ­κό σύ­στη­μα, αφού έχει χά­σει την οι­κου­με­νι­κή της δι­ά­στα­ση και τον μεί­ζο­να Ελ­λη­νι­σμό της καθ’ ημάς Ανα­το­λής.

Η ελ­λη­νι­κή γε­ω­πο­λι­τι­κή σκέ­ψη δεν έχει ακό­μη κα­τορ­θώ­σει να ε­κτι­μή­σει σω­στά το μέ­γε­θος και τη ση­μα­σί­α των γε­γο­νό­των. Και αυ­τό εί­ναι αναγ­καί­ο, για­τί ίσως δεν απέ­χου­με πο­λύ από την επο­χή κα­τά την ο­ποί­α η Τουρ­κί­α θα ανα­δει­χθεί και πά­λι ως ένα πα­νευ­ρω­πα­ϊ­κό πρό­βλη­μα. ίσως τό­τε η Μι­κρα­σι­α­τι­κή Κα­τα­στρο­φή απο­κτή­σει τις δι­α­στά­σεις μιας ήτ­τας ο­λό­κλη­ρης της Ευ­ρώ­πης, αλ­λά και ίσως η εγ­κα­τά­λει­ψη της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης από τους Έλ­λη­νες θα ανα­γνω­ρι­σθεί ως ένα ασύγ­γνω­στο σφάλ­μα.